Nifrət nitqi nədir?

Nifrət nitqi əsasən mediada, sosial şəbəkələrdə və internet platformalarında istifadə olunur. "Nifrət nitqi" anlayışının tərifi: Gündəlik həyatda düşmənçilik və nifrətlə dolu davranış və hərəkətlər kimi başa düşülür.

Nifrət nitqi altında mütəxəssislər fərqli bir dini, milli, mədəni və ya fərqli ideologiya tərəfdarları olan rəqiblərin kəskin mənfi münasibətini ifadə edən nifrət ritorikasını nəzərdə tutur. Bu fenomen özünü irqçiliyin, ksenofobiyanın, millətlərarası düşmənçiliyin və dözümsüzlüyün, homofobiyanın və cinsiyyətçiliyin təzahürü kimi göstərə bilər.

Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi nifrət nitqini : irqi nifrətin yayılması, qızışdırılması, təşviqi və ya əsaslandırılması, ksenofobiya, antisemitizm və ya dözümsüzlüyə əsaslanan digər nifrət formaları, o cümlədən dözümsüzlük daxil olmaqla bütün ifadə formaları olaraq təyin edir.

Misal üçün : Etnosentrizm - azlıqlara, miqrantlara və mühacir kökləri olan şəxslərə qarşı ayrı -seçkilik və ya düşmənçilik formasıdır.

Bəzən jurnalistlər və media peşənin əsas prinsiplərini - obyektivliyi və qərəzsizliyi təhdid etməklə yanaşı, həm də jurnalistlərin özlərini etik normaları pozmağa təhrik edən hər cür qarşıdurmalara, informasiya müharibələrinə cəlb olunurlar. Media nümayəndələri mənfi kontekstdə düşünmədən nifrət nitqindən istifadə edirlər. Etnik mənsubiyyət düşmən ritorikasının ən çox yayılmış hədəfidir.

Nəşrlərin müəllifləri tərəfindən edilən beş səhv var.

1. Jurnalist səhlənkarlığı. Mətnin hazırlanması zamanı müəllif həssaslıq məsələləri haqqında düşünmür, məsuliyyətsiz şəkildə elə terminlər və detallardan istifadə edir ki, bu da sonda oxucular arasında müəyyən bir sosial qrup haqqında mənfi fikir formalaşdırır.

2. Yanlış başlıq. Cəlbedici, viral başlıqlar diqqəti cəlb etsə və nəşri reklam etsə də, bunun üçün etik standartlar qurban verilməməlidir.

3. Uydurulmuş statistika. Müəllif nəşrin əhəmiyyətini artırmaq üçün statistik məlumatları şişirtmişdir.

4. Sosial məsələləri və etnik ritorikanı qarışdırmaq.

Problem daha geniş və bunlarla məhdudlaşmasa da, yalnız "milli" çərçivədə müzakirə edilə bilər.

5. Etnik olaraq vətəndaşlıqdan imtina. Müəyyən bir ölkədə yaşayan başqa millətdən olan bir insan haqqında danışan bir jurnalist və ya blogger, müvəqqəti qeydiyyatı, yaşayış icazəsi və hətta vətəndaşlığı olmasına baxmayaraq, onu əcnəbi olaraq təyin edir.

Ağır formada təhdidlər.

1. Birbaşa zorakılığa çağırışlar, habelə ümumi şüarlardan istifadə edərək şiddətli hərəkətlərə çağırışlar.

2. Ayrı -seçkiliyə birbaşa çağırışlar, habelə ümumi şüarlardan istifadə edərək ayrı -seçkiliyə çağırışlar.

3. Gizli şəkildə zorakılıq və ayrı -seçkiliyə çağırışlar (məsələn, müasir və ya tarixi şiddət və ya ayrı -seçkilik təcrübələrinin təbliği).

Orta dərəcədə nifrət nitqi.

1. Tarixi yaşanan ayrı -seçkilik və zorakılıq hallarının təbliği .

2. Ümumi olaraq tanınmış zorakılıq və ayrı -seçkilik faktlarını şübhə altına alan nəşrlər və bəyanatlar.

3. Müəyyən bir etnik və ya digər qrupun tarixi cinayətləri ilə bağlı iddialar.

4. Müəyyən bir qrupun nüfuzdan salmaq üçün xarici siyasi və dövlət strukturları ilə əlaqəsinin göstəriciləri.

5. Müəyyən bir qrupun cinayətkar olması iddiaları.

6. Maddi rifahda müəyyən bir qrupun qeyri-mütənasib üstünlüyünü əsaslandırmaq, güc strukturlarında təmsilçilik və s.

7. Hər hansı bir qrupun cəmiyyətə, dövlətə mənfi təsirinin ittihamları.

8. Bölgədə, şəhərdə müəyyən qrupların birləşməsinin qarşısını almaq üçün çağırışlar.

Nisbətən yüngül nifrət ritorikası.

1. Müəyyən bir etnik və ya digər qrupun mənfi imicinin yaradılması.

2. Həssas qrupun adını aşağılayan bir kontekstdə qeyd etmək.

3. Alçaldıcı bir kontekstdə qeyd olunan müəyyən bir qrupun aşağı olması iddiaları.

 

Nifrət nitqinin olduğu nəşrlər və ya ifadələr, tədqiqatçıların qeyd etdiyi kimi, "WE qrupu" və "ONLAR qrupu" na bölünmə əlamətləri ehtiva edir. "BİZ" və "ONLAR" bir çox səbəblərə görə qarşı çıxırlar, bu qəzəb, nifrət, radikal mənfi hərəkətlər doğurur. Belə bir bölünmə yolu ilə millətin, irqin, dinin və s. mənfi imicinin stereotipi formalaşdırılır və gücləndirilir, düşmənçilik hərəkətləri və təhlükəli niyyətlər müəyyən cəmiyyətlərə aid edilir, onlardan "qorunma" çağırışları edilir.

31 May 2016 -cı ildə Avropa Komissiyası Facebook, Twitter, YouTube və Microsoft nümayəndələri ilə birlikdə qanunsuz onlayn nifrət nitqinə qarşı Davranış Kodeksini imzaladı. Məcəlləyə uyğun olaraq, internet korporasiyaları söz azadlığının dəyərlərini qorumaqla yanaşı, onlayn məkanda əsas hüquqlarını qorumaqda da korporativ məsuliyyətin mövcudluğunu tanıyırlar. Eyni zamanda, korporasiyalar "nifrət nitqi" anlayışı ilə xarakterizə olunan və həm fərdlərə, həm də bir qrup şəxsə yönəlmiş bəyanat və nəşrlərin mənfi təsirinin miqyasını tanıyırlar. İmzalananlar, nifrət nitqinin müəyyən edilməsi və dayandırılması üçün daxili mexanizmlərə malik olmağı və təkmilləşdirməyi, həmçinin vətəndaş cəmiyyəti ilə bu mövzuda əməkdaşlığı genişləndirməyi öhdələrinə götürdülər.

Facebook hətta 2018 -ci ilin may ayında keçirilən "vətəndaş hüquqları auditinin" nəticələrindən sonra "zərərli məlumatların" yayılmasına qarşı fəaliyyət planı dərc etdi. Sosial şəbəkə rəhbərliyi "zərərli məzmun" la mübarizəni davam etdirdiyini bildirir. Şirkət White Advantage pərəstişkarlarını və bu cür fikirləri tərifləyənləri, hətta White Advantage kimi ifadələr istifadə etməsələr belə, bloklamağa başlayıb.

Həmçinin, Facebook sosial şəbəkəsi vasitəsi ilə insanları irqi, dini və ya digər şəxsiyyət xüsusiyyətlərinə görə alçaltmağa yönəlmiş hərəkətlər təşkil etməyə icazə verməyəcək.

Beləliklə, İrqçilik və Dözümsüzlüklə Mübarizə üzrə Avropa Komissiyasının 8 dekabr 2015 -ci il tarixli 15 saylı "Nifrət Nitqiylə Mübarizə haqqında" tövsiyələrinə əsasən, nifrət nitqi "hər hansı bir formada alçaltmağa, qorumağa, təşviq etməyə və ya təhrik etməyə, hər hansı bir şəxsə və ya bir qrup şəxsə qarşı düşmənçilik və ya böhtan atma, habelə hər hansı bir təcavüz, təhqir, mənfi stereotiplərin yaradılması, damğalanma və ya təhdid və belə bir şəxsə və ya şəxslərə qarşı irqə əsaslanan bütün ifadə formaları üçün hər hansı bir əsaslandırma, mənşə, milli və ya etnik mənşə, yaş, əlillik, dil, din və ya inanc, cinsiyyət, cinsiyyət, cinsiyyət kimliyi, cinsi oriyentasiya və digər şəxsi xüsusiyyətlər və ya status. " kimi müəyyən edilmişdir.

Söz azadlığı və düşmənçilik

Söz azadlığını qoruyarkən nifrət nitqini necə məhdudlaşdırmaq məsələsi bu gün bütün dünya üçün aktualdır. Hələlik həlli üçün universal düsturlar yoxdur, balanslaşdırılmış həllər üçün davamlı axtarışlar aparılsa da, yeni beynəlxalq sənədlər ortaya çıxır. 2012 -ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ali Komissarlığı tərəfindən qəbul edilmiş "Ayrı -seçkiliyə, düşmənçiliyə və zorakılığa təhrik təşkil edən milli, irqi və ya dini nifrətin təbliğinin qadağan edilməsinə dair Rabat Fəaliyyət Planı" da (Rabat, Mərakeş). İnsan Hüquqları (İHAK), MADDƏ 19 və digərləri ilə ifadə azadlığı və bərabərliyə dair Camden Prinsipləri. Prinsiplərin girişində qeyd edildiyi kimi, “Bir çox hallarda ifadə azadlığının məhdudlaşdırılması həssas qrupları hədəf alır, bərabərliyi təşviq etməkdənsə, sarsıdır. Məhdudiyyətlər əvəzinə qruplara və fərdlərə qarşı mənfi stereotiplərlə mübarizə aparmaq və qərəzin gətirdiyi zərərləri ortaya çıxarmaq üçün açıq müzakirəyə ehtiyac var".

Beynəlxalq təcrübə

Beynəlxalq qurumların qərarları yuxarıda göstərilən standartların konkret hallarda necə təfsir edildiyi, hansı qanunların beynəlxalq hüquq tərəfindən müdafiə edildiyi, hansı jurnalistlərdən çəkinməli və hansından qəti şəkildə çəkinməli olduğu barədə fikir verir. "Praktiki təqdimat" üçün Avropa Məhkəməsinin qərarlarından bəzi nümunələr verilmişdir.

“... tolerantlıq və bütün insanların ləyaqətinə bərabər hörmət demokratik plüralist cəmiyyətin təməlidir. Bu əsasda, bəzi demokratik cəmiyyətlərdə, dözümsüzlüyə əsaslanaraq nifrəti yayan, qızışdıran, stimullaşdıran və ya əsaslandıran, hətta bu cür özünüifadə formalarının qarşısını alan hər cür özünü ifadə formasına qarşı sanksiyaların tətbiq edilməsi vacib olur ... ”

Nifrət nitqi yoxsa ifadə azadlığı ?

Beynəlxalq standartlara görə, nifrət nitqi yalnız real təhlükə yarada biləcəyi halda qadağan edilməlidir.

Beləliklə, Milli Təhlükəsizlik, İfadə Azadlığı və Məlumat əldə etmə Yohannesburq Prinsiplərinin 6 -cı Prinsipinə əsasən, “... Hökumət bunu sübut edə biləcəyi təqdirdə, bir şəxs milli təhlükəsizliyi təhdid edən fikir söylədiyi üçün cəzalandırıla bilər:

(a) ifadənin zorakı hərəkətlərə çağırma məqsədi var;

(b) bu cür zorakı hərəkətlərə səbəb ola bilər;

(c) bəyanatla bu cür zorakı hərəkətlərin baş vermə ehtimalı arasında birbaşa və dərhal əlaqə var"

Bütün digər hallar ifadə azadlığına qeyri -mütənasib və qəbuledilməz müdaxilədir.

İfadə azadlığı insanın əsas hüququdur. Bu, bütün insan hüquqlarının həyata keçirilməsi və müdafiəsi, habelə demokratik hüquqi dövlətin işləməsi üçün vacibdir. Müxtəlif beynəlxalq insan hüquqları müqavilələri ifadə azadlığını qoruyur (xüsusən Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsinin 19 -cu maddəsi, Vətəndaş və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Paktın (Maddə II) 19 -cu maddəsi) və Avropa İnsan Haqları Konvensiyasının (AİHM) 10 -cu maddəsi ).) Və ümumbəşəri və regional səviyyədə müxtəlif qurumlar, ifadə azadlığının məhdudlaşdırılması ilə mübarizə aparırlar.

Ancaq ifadə azadlığı mütləq deyil. II Paktda qeyd olunur ki, onların icrası xüsusi vəzifə və məsuliyyətlərlə bağlıdır (Maddə 19, bənd 3, Pakt II). Başqalarının hüquqlarına və ya nüfuzuna hörmət etmək və ya milli təhlükəsizliyi, ictimai asayişi (ordre public), ictimai sağlamlığı və ya ictimai əxlaqı qorumaq üçün məhdudlaşdırıla bilər. AİHM məhdudiyyətlər üçün ilkin şərtləri daha ətraflı şəkildə izah edir: AİHS -in 10 -cu maddəsinin 2 -ci bəndinə əsasən, cinayətlərin qarşısını almaq, sağlamlığını və ya əxlaqını qorumaq, başqalarının nüfuzunu və ya hüquqlarını qorumaq, məxfi məlumatların yayılmasının qarşısını almaq. məlumat vermək və ya ədliyyənin səlahiyyətini və qərəzsizliyini qorumaq üçün. "

Öz təcrübəsində Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi (AİHM) ifadə azadlığının məhdudiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üçün AİHS -in 17 -ci maddəsinin müddəasını əlavə meyar kimi istifadə edir. Buna görə, "konvensiyada göstərilən hüquq və azadlıqların ləğv edilməsinə və ya konvensiyada nəzərdə tutulduğundan daha böyük ölçüdə məhdudlaşdırılmasına yönəlmiş" hər hansı bir hərəkət qadağan edilməlidir. Buna görə də, müəyyən insan qruplarının fundamental və insan hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına çağıran heç kim ifadə azadlığını tətbiq edə bilməz. Oxşar müddəa II Paktın 5 -ci maddəsində də mövcuddur.

ICCPR, həmçinin 20 -ci maddədə "ayrı -seçkiliyə, düşmənçiliyə və ya zorakılığa təhrik, milli, irqi və ya dini nifrətin hər hansı bir təbliğatını təşkil edir" (2 -ci bənd) müharibə təbliğatını (1 -ci bənd) və qadağan edir. Nəhayət, irqçilik əleyhinə konvensiya, dövlətlərin "irqi ayrı-seçkiliyə və bütün irqi ayrı-seçkilik hərəkətlərinə son qoyulması üçün" müsbət addımlar atmasını tələb edir (irqçilik əleyhinə konvensiyanın 4-cü maddəsi).

Ölkəmizdə bu məsələ nə yerdədir?

Son günlər kifayət qədər izləyicisi olan aktiv sosial şəbəkə istifadəçilərinin müəyyən bir mövzuda nifrət nitqi və nifrət nitqi zəminində açıq zorakılıq çağırışlarını hüquqi aspektdən qanunvericilik çərçivəsində şərh etmək istərdik.

Son günlərdə cəmiyyətin böyük kütləsi tərəfindən müzakirə mövzusu olan, izləyicilərə LGBT + və transseksuallara , daha öncə isə açıq-saçıq geyinən qadınlara qarşı nifrət nitqi və bu zəmində açıq-aşkar zorakılıq çağırışları edən aktiv sosial şəbəkə istifadəçiləri qanunla hansı məsuliyyəti daşıyır?

Öncə qeyd edək ki, “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 10-cu maddəsinə əsasən, zorakılığı və qəddarlığı, milli, irqi, sosial ədaləti, yaxud dözülməzliyi təbliğ etmək məqsədi ilə kütləvi informasiya vasitələrindən istifadə olunmasına yol verilmir.

İnzibati xəta məsuliyyəti:

Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 388-1-ci maddəsinə əsasən,

İnternet informasiya ehtiyatında və ya informasiya-telekommunikasiya şəbəkəsində yayılması qadağan edilən informasiyanın yerləşdirilməsinə görə fiziki şəxslər 500 manatdan 1000 manatadək, vəzifəli şəxslər 1000 manatdan 1500 manatadək məbləğdə cərimə edilir, yaxud işin hallarına görə, xətanı törədənin şəxsiyyəti nəzərə alınmaqla, 1 ayadək müddətə inzibati həbs tətbiq edilir, hüquqi şəxslər 1500 manatdan 2000 manatadək məbləğdə cərimə edilir.

Qeyd edək ki, “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi” haqqında Qanunun 13-2.3-cü maddəsi ilə internet informasiya şəbəkəsində yayılması qadağan edilən informasiyanın siyahısı müəyyən edilib. Həmin siyahıda zorakılığın təbliğinə dair məlumatlar (13-2.3.2), Azərbaycan Respublikası qanunları ilə qadağan edilən digər informasiyaların yayılması qadağan edildiyi göstərilir.

Cinayət məsuliyyəti:

Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 283.1-ci maddəsinə əsasən;

Milli, irqi, sosial və ya dini nifrət və düşmənçiliyin salınmasına, milli ləyaqətin alçaldılmasına, habelə milli, irqi və ya dini mənsubiyyətindən asılı olaraq vətəndaşların hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına və ya üstünlüklərinin müəyyən edilməsinə yönələn hərəkətlər, aşkar surətdə, o cümlədən kütləvi informasiya vasitələrindən istifadə olunmaqla törədildikdə 8.000 manatdan 12.000 manatadək miqdarda cərimə və ya 2 ilədək müddətə islah işləri və ya 2 ildən 4 ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.

Nifrət nitqi ilə müəyyən bir sosial qrupu hədəfləyən (açıq geyimli qadın cinsinin nümayəndələri) aşkar surətdə (kütləvi informasiya vasitələrindən istifadə olunmaqla) zorakılıq və cinsi qısnama çağırışları edən şəxslər qanunvericiliyə müvafiq olaraq inzibati və cinayət məsuliyyəti daşıyır.

Göründüyü kimi Azərbaycan qanunvericiliyində sözü gedən məsələylə bağlı müyəyyən qərarlar mövcuddur. Ümüd edək ki , yaxın zamanlarda insanları açıq şəkildə zorakılığa səsləyən şəxslər məsuliyətə cəlb olunacaqlar.

---

---