Metaverse - II hissə

Bundan əvvəlki məqaləmdə Metaverse termini və onun gələcəkyönümlü vədləri haqqında geniş məlumat vermişdim. İkinci hissə bütünlükdə NFT (Non-Fungible Token) haqqında olacaq. Ümumiyyətlə, NFT-yə qısa məna versək deyə bilərik ki, bu blokçeyn texnologiyasında təsdiqlənən rəqəmsal bir varlıqdır.

NFT incəsənət, musiqi, oyundaxili əşyalar və videolar kimi real dünya obyektlərini təmsil edən rəqəmsal varlıqlardır. Onlar tez-tez kriptovalyuta ilə onlayn şəkildə alınır, satılır və ümumiyyətlə, bir çox kripto ilə eyni olan əsas proqram təminatı ilə şifrələnir. 2014-cü ildən bəri mövcud olsalar da, NFT-lər yeni-yeni şöhrət qazanmağa başlayırlar, çünki onlar rəqəmsal sənət əsərlərini almaq və satmaq üçün getdikcə populyar bir üsula çevrilirlər. 2017-ci ilin noyabr ayından bəri NFT-lərə təxminən 174 milyon dollar xərclənib.

NFT-lər də ümumiyyətlə, bir tipdir və ya ən azı çox məhdud buraxılışlardan biridir, həmçinin unikal identifikasiya kodlarına malikdir.  Bir çox NFT, ən azı ilk günlərdə, NBA oyunlarından ikonik video kliplər və ya İnstaqramda rəqəmsal sənətin təhlükəsizləşdirilmiş versiyaları kimi başqa yerlərdə artıq mövcud olan rəqəmsal yaradıcılıq idi.

Və insanlar NFT-lərin vasitəsi ilə artıq son illərdə milyonlarla dollar pul qazanmağa başlayıblar.

Hər kəs fərdi şəkillərə, hətta şəkillərin bütün kolleksiyasına onlayn olaraq pulsuz baxa bilər. Maraqlı sual - bəs niyə insanlar asanlıqla ekran görüntüsünü və ya yükləyə biləcəyi bir şeyə milyonlarla pul xərcləməyə hazırdırlar?

Bunun əsas səbəbi ondadır ki, NFT alıcıya orijinal əşyaya sahib olma imkanı verir. Eyni zamanda bu həmin rəqəmsal varlıq üzərində olan sahibliyin sübutu kimi daxili autentifikasiyanı özündə ehtiva edir.

NFT Bitcoin və ya Ethereum kimi kriptovalyuta ilə eyni proqramlaşdırma metodundan istifadə etməklə qurulur, lakin oxşarlığı yalnız bundan ibarətdir. Fiziki pullar və kriptovalyutalar mübadilə edilə bilən kateqoriyaya aiddir, yəni bir-biri ilə ticarət edilə və ya dəyişdirilə bilər. Onlar da dəyər baxımından bərabərdirlər yəni, bir dollar həmişə başqa bir dollar ilə eyni dəyərdədir. Bir Bitcoin həmişə digər Bitcoinlə bərabərdir. Kriptonun işləmə qabiliyyəti onu blokçeynlə əməliyyatlar aparmaq üçün etibarlı bir vasitə halına gətirir.

NFT-lərdə isə bu məsələlər kifayət qədər fərqlidir. NFT-lərin bir-biri ilə mübadilə edilməsini və ya bir-birinə bərabər olmasını qeyri-mümkün edən bir rəqəmsal imza var. Yəni bu o deməkdir ki, NFT-lər dəyər cəhətdən kifayət qədər fərqlidirlər və mübadilə də mümkünsüzdür.

Hazırda, NFT-lər adətən Ethereum blokçeynində saxlanılır, amma digər blokçeynlər də onları dəstəkləyir.

Bəs sual oluna bilər ki, NFT-lər ümumiyyətlə necə işləyir ?

NFT həm maddi, həm də qeyri-maddi obyektləri təmsil edən rəqəmsal obyektlərdən yaradılır. Məsələn:

•  İncəsənət

• GIF-lər

• Kolleksiya əşyaları

• Virtual avatarlar və video oyun obrazları

• Dizayner idman ayaqqabısı

• Musiqi

Buna hətta tvitlər də daxildir. Nəzərinizə çatdırım ki, Twitter-in həmtəsisçisi Cek Dorsi ilk tvitini NFT olaraq 2,9 milyon dollardan çox qiymətə satdı. Bənzətmə etsək, əslində, NFT-lər bir kolleksiyaçının əşyaları kimidir və onlar rəqəmsaldır. NFT-ni aldıqda alıcı divara asmaq üçün real yağlı boya tablosunu almaq əvəzinə,  rəqəmsal faylı əldə edir.

Onlar həmçinin müstəsna mülkiyyət hüquqlarını da əldə edirlər. Doğrudur, NFT-lərin eyni anda yalnız bir sahibi ola bilər. NFT-lərin unikal olan məlumatları, onların sahibliyini yoxlamağı və sahiblər arasında tokenləri ötürməyi asanlaşdırır. Sahib və ya yaradıcı da onların daxilində xüsusi məlumatları saxlaya bilər. Məsələn, rəssamlar NFT metadatasına öz imzalarını daxil etməklə sənət əsərlərini imzalaya bilərlər.

NFT-lər nə üçün istifadə olunur?

Blokçeyn texnologiyası və NFT-lər sənətçilərə və kontent yaradıcılarına mallarından pul qazanmaq üçün unikal fürsətlər verir. Məsələn, rəssamlar öz əsərlərini satmaq üçün artıq əsərlərini qalereyalara və ya hərrac evlərinə etibar etməli deyillər. Bunun əvəzinə, sənətçi onu birbaşa NFT kimi istehlakçıya sata bilər ki, bu da onlara daha çox qazanc əldə etməyə imkan verir.  Bu cəlbedici xüsusiyyətdir və düşünülür ki, gələcəkdə bu tip rəqəmsal əsərlər kütləvi hal alacaqdır.

Məsələn, Nyan Cat, 2011-ci ildə pop-tart bədənli pişiyin GIF-i fevral ayında təxminən 600.000 dollara satıldı. Hətta Snoop Dogg və Lindsay Lohan kimi məşhurlar da NFT-yə sıçrayaraq unikal xatirələri, sənət əsərlərini və anları qorunan NFT-lər kimi təqdim edirlər.

Son olaraq bir məsələ ortaya çıxır. NFT-ləri almalıyıqmı?

 Bu sahə üzrə təcrübəsi olan şəxslər iddia edir ki, NFT-lər risklidir, çünki onların gələcəyi qeyri-müəyyəndir və performansını qiymətləndirmək üçün hələ çox zaman lazımdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, NFT-lər çox yeni olduğundan, hələlik onu sınamaq üçün kiçik məbləğdə sərmayə qoymaq optimal bir variant ola bilər. Başqa sözlə, NFT-lərə sərmayə qoymaq əsasən individual bir qərardır.

Ancaq unutmayın ki, bir NFT-nin dəyəri tamamilə, başqasının onun üçün ödəməyə hazır olduğu məbləğə əsaslanır. Buna görə də tələb fundamental, texniki və ya iqtisadi göstəricilərdən daha çox qiymətə təsir edəcək ki, bu da adətən səhm qiymətlərinə də təsir göstərir və ən azı ümumiyyətlə, investorların tələbi üçün bir əsas yaradır.

Bütün bunlar o deməkdir ki, NFT sizin ödədiyinizdən daha aşağı qiymətə də yenidən satıla bilər. Ola bilər ki, heç kim istəməsin, bu zaman artıq onu ümumiyyətlə sata bilməyəcəksiniz. Bu da kifayət qədər riskdir. Və sonda, əgər kənarda müəyyən qədər pulunuz varsa və daha çox qazanmaq istəyirsinizsə bu məsələyə bir investisiya kimi baxa bilərsiniz, nə bilmək olar bəlkə də gələcəkdə "məhsulunuz" böyük tələb görəcək.