İntellekt və onun şaxələnməsi

"Nə yüksək zəka, nə təxəyyül, nə də hər ikisi birlikdə dahi yaratmır.  Dahinin ruhu: sevgi, sevgi, sevgidir"

 Volfqanq Amadey Motsart

"İntellekt” anlayışı və onun xüsusiyyətləri

İntellekt fərdin yeni bir şeylə maraqlanmaq, öyrənmək və inkişaf etdirmək qabiliyyəti, eləcə də qarşıya qoyulan məqsədlərə çatmaq, bu yolda problemləri həll etmək bacarığıdır.  İntellekt növlərinin hər biri şəxsiyyət idrakının bütün növlərini özündə birləşdirir.  Bunlara daxildir:

• Qavrama (ətraf dünyanın istənilən təzahürlərinin vahid qiymətləndirilməsi)
• Yaddaş (məlumatların yadda qalması, saxlanması və təkrar istehsalı)
• Düşüncə (fikirlərin, anlayışların və mühakimələrin formalaşması)
• Hissiyat (bir stimulun hiss orqanlarına birbaşa təsiri)
• Təsəvvür (təsvirlər yaratmaq, onlara nəzarət etmək, nəticə çıxarmaq)

İntellektin bir çox tərifləri var, onların hər biri bu anlayışın mənasını tam əks etdirməyə çalışır.  Akademik Moiseyev intellekti mövcud resursların təhlili prosesi kimi təsvir etdi, hansının ki əsasında qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün strategiya qurulur.

İnsan zəkasının bir neçə xüsusiyyəti və ya komponenti var:

• Yeni bir şey öyrənmək istəyi (maraq)
• Əsası əhəmiyyətsizdən ayırmaq bacarığı (ağlın dərinliyi)
• Qazanılan bilik və təcrübədən istifadə etmək bacarığı (ağlın hərəkətliliyi)
• Əlaqələr tapmaq, düşüncə zənciri (məntiq) boyunca müxtəlif nəticələrə gəlmək bacarığı
• Əsaslandırma qabiliyyəti (sübutlarla çıxış)
• Özünüzü və ətrafınızdakı dünyanı adekvat qiymətləndirmək bacarığı (tənqidilik)
• Problemi bütövlükdə qiymətləndirmək bacarığı (təfəkkür genişliyi)

İntellekt növlərinin hər biri fərdin intellektual inkişafının səviyyəsini müəyyən edən bu xüsusiyyətlərə əsaslanır.

İntellektin inkişafına mane ola biləcək səbəblərdən olan anadangəlmə kəmağıllılıqdır. Bu, bir insanın aşmağa qadir olmadığı qeyri-kafi əsas zəka səviyyəsinin mövcudluğu deməkdir. Statistikanın göstərdiyi kimi, dünya əhalisinin təxminən onda birində yüngül dərəcədə ağıldan kəmlik var.

İndi isə sizə intellektin növləri haqqında məlumat vermək istərdik. İntellektin əsasən 8 növü var.

İnsan intellektinin bir neçə növə bölünməsi nəzəriyyəsi hazırda dünyaca məşhur IQ testinə meydan oxumaqdadır.  Bu testə əsasən intellekt səviyyəsinin kəmiyyət göstəriciləri müəyyən edilir. 8 növ intellekt nəzəriyyəsi deyir ki, hər bir insan bu və ya digər dərəcədə növlərin hər birini inkişaf etdirir, bu da onun idrak qabiliyyətini formalaşdırır.

MARAQLIDIR :

Nəzəriyyə 1983-cü ildə qurulmuş koqnitiv elmlər məktəbinə meydan oxumaqdan çəkinməyən Hovard Qardnerə məxsusdur.  Təəssüf ki, bütün etibarlılıq və arqumentlərə baxmayaraq, bu nəzəriyyə universal qəbul edilməmişdir. 

Bu nəzəriyyəyə görə intellekt növləri:

• Məkan.  Həm böyük, həm də kiçik məkanda əla oriyentasiya.  Bu zəka növü ən çox müxtəlif nəqliyyat vasitələrinin sürücüləri, memarlar və şahmatçılar arasında inkişaf edir. 
• Bədən kinestetik.  Hərəkətlərin dəqiqliyi, tarazlıq və s. ilə ifadə olunan öz bədənindən istifadə etmək bacarığı. Rəqqaslardan əlavə, bu tip tətbiqi peşələrin bütün nümayəndələrində yaxşı inkişaf etmişdir. 
• Musiqili.  Bu zəka növü səslərin hər hansı təzahürlərində və ritmində yüksək həssaslıqla müəyyən edilir.  Nümayəndələr müğənnilər, müxtəlif alətlərdə ifaçılardır.
• Dilçilik.  Sözlərlə əlaqəli hər şeyin qavranılması, onların başa düşülməsi, birləşməsi.  Bu tip ən çox yazıçı və şairlər arasında üstünlük təşkil edir.
• Məntiqi və riyazi.  Simvollar, faktlar arasındakı əlaqəni qavramaq bacarığı.  Ən çox elm adamları arasında inkişaf etmişdir.
• Emosional.  Ətrafdakı insanlarla ünsiyyət qurmaq bacarığı.  Onları başa düşmək, əhval-ruhiyyəni, münasibəti, emosiyaları tutmaq qabiliyyəti yüksəkdir. 
• Şəxsiyyətdaxili.  Öz hisslərini və emosiyalarını düzgün və aydın başa düşmək, sakitləşmək üçün həllər tapmaq bacarığı.
• Ekointellekt.  Təbiətdəki fərqləri başa düşmək, bitkilər arasındakı fərqi tapmaq bacarığı və s.

İntellekt növlərinin hər birinin inkişaf səviyyəsi və onların birləşməsi insanın müəyyən bir obyekti dərk etmək qabiliyyətini müəyyənləşdirir.  Bu nəzəriyyə, məsələn, parlaq musiqiçilərin nə üçün məktəb kurikulumunu yaxşı mənimsəmədiyini göstərir.

Günümüzdə geniş biliklərə sahib olmaq aktual məsələ deyil.  İntellekt anlayışı müxtəlif cəhətlərdən, nüanslardan və s. ibarətdir. 

Sosial intellekt deyə məfhum da var ki, bu mövzu ilə isə növbəti araşdırmamızda tanış ola biləcəksiniz.

Gözəl yazıdır!

Təşəkkür edirəm, Mehdi Mehdizadə.